Igandea, 2017ko otsailak 26a.
Sexu bereizkeria kirolean. Hou Yifan xakelari txinatarrak jarri du hizpidea: Zer dago bereizkeriaren atzean? Bi adituk egin dute gogoeta, Azurmendik eta Gonzalezek.
Eztabaidan parte hartu edo iruzkinak egin nahi izanez gero, sartu honako helbide honetara: www.berria.eus/iritzia
Xakean ere bai?
Ainhoa Azurmendi Etxegarai
– Avento enpresako kirol aholkularia eta EHUko irakaslea
ausnarketa interesgarria jarri dute egunotan mahai
gainean Jon Tornerrek, bere Slump Doktorearen Zaintiratua blogean, eta Mikel Larreategik, horri
egindako iruzkinetan. Auzia xakeko munduko emakumezko jokalari onenak, Hou
Yifan txinatarrak, emakumeen aurka lehiatu nahi ez izateak sortu du.
Tornerrek ondo biltzen ditu hainbat adituk eta kazetarik esandakoak; azaltzen
du emakume eta gizonek banatuta jokatzeko arrazoien artean jaiotzako sexu
biologikoak baino gehiago inguruko beste hainbat aldagaik izan dezaketen
eragina dagoela. Besteak beste, genero sozializazioa, gizarteko rolen banaketa
eta profesionalki aritzeko zailtasunak aipatzen ditu. Halaber, xakeko
emakumezko jokalari gazte baten iritzia ekartzen du: Lehiaketetan sexu biak
elkartzeak emakumeen desmotibazioa ekarriko luke.
Berriro ere emakume eta gizonen berdintasunaz aritzean mendez mende bizkar
gainean daramagun zama azaleratu da: Jaiotzean marka sexualaz egindako
interpretazioaren arabera bizitzan gaitasun fisiko ezberdinak izango ditugu
emakume edo gizon izendatzen gaituzten arabera, eta, horren baitan ere, rol eta
gustu ezberdinak izango ditugu. Hori guztia gure kode genetikoaren menpe omen
dago. Eta horixe izan da historian zehar sexuen baitako kirol motak eta kirol
partaidetza bereizteko argudio nagusia. Bestalde, badakigu jakin hezkidetza
bermatuta ez dagoen testuinguruetan —tamalez, gehienetan—, garapen fisikoak
eragindako balizko ezberdintasunak oraindik nabarmenak ez diren garaian,
neska-mutilek kirola elkarrekin egiten dutenean neskek ez dutela mutilek adinako
protagonismoa hartzen. Batzuen eta besteen jarrerak oso bestelakoak dira
lidergoari, iniziatibari eta oldarkortasunari dagokionez; ondorioz, norbere
gorputzaren jabekuntza, kirolarekiko motibazioa, talde-pertenentzia sentimendua
eta gozamena ezberdina izaten da sexu batean eta bestean. Horrek izugarrizko
eragina du kirol jarduerarekiko garatzen den atxikidura mailarekin.
Zer gertatzen da, bada, xakean? Gorputz osoaren mugimenduak baino garunak
garrantzi handiagoa duen kirolean zergatik emakumeak eta gizonak banatu
lehiatzeko orduan? Gizarteko beste eremu eta kirol arloko beste modalitate
gehienetan gertatzen den moduan, ez dagoelako berdintasuna; emakumeek ez
dituztelako aukera berdinak xakean ikasteko eta jokalari trebeak izateko; ez
eta txapelketak irabazteko ere. Eta kontrakoa pentsatzeak etengabe historian
zehar gertatu diren desberdintasunak behin eta berriz errepikatzera eramango
gaitu. Eta zer gertatzen zaio Hou Yifani? Psikologia sozialean aski ezaguna den
Queen Bee Syndromea —erle erreginaren sindromea— duela, hau da, pentsatzen
duela bera merituz iritsi den lekura beste emakumeak ez badira iristen hain
onak ez izateagatik ez direla iritsiko, eta, beraz, hor konpon. Haiekin
jokatzeak bere maila gutxitzea ekartzen du, eta ez zaio zilegi iruditzen. Ikuspegi
indibidualista eta erredukzionista, alabaina, ulertzekoa baita ere, ikuspegi
berekoi batetik, norbere kirol ibilbidean etorkizuneko aukera onenak
aprobetxatu nahi direnean. Dena den, ezin ahatz daiteke gure gizartea oraindik
ere matxista dela, eta jarrera eta jokabide sexistak han eta hemen nabari
direla, baita kirolean ere.
Hortaz, xake munduan emakumeen partaidetza sustatu nahi bada, ezinbestekoa da
txiki-txikitatik neska zein mutilen interesa pizten saiatzea; eta behar denean
sexu biek banatuta jokatzea, eta egoki ikusten denean elkarrekin jokatzea.
Baina horretarako ezinbestekoa da hausnarketa egitea eta planteamenduak
etengabe berrikustea.
Hou Yifanen kasketa
– Olatz Gonzalez Abrisketa
– Antropologoa eta EHUko irakaslea
Hou Yifan xakelariak nahita galdu zuen Gibraltarko
Tradewise torneoaren azken txandan, protesta gisa, txapelketa horretan zozketaz
—epaileek eta antolatzaileek diotenez— egokitu zaizkion kontrarioengatik
kexatzeko. Houk —emakumea bera— susmoa zuen manipulazioren bat izan zela, hamar
txandetan zazpi emakumeren kontra aritzea tokatu baitzitzaion, nahiz eta parte
hartzaile guztien %20 baino gutxiago izan andreak. Aditu ez garenoi ez digute
aski informazio eman kontu horri buruz, zeren, bikoteak nola aukeratzen
dituzten azaldu badigute ere, ez baitugu ulertzen zer eragin duen sistema
horrek torneoaren azken emaitzan eta munduko sailkapenean. Horrekin,
pentsarazten digute Hourena ez zela izan kasketa hutsa besterik. Gertatu denak
badu garrantzirik inondik ere, eta, gainera, hedabide eta analistek ez ikusia
egin diote zeharo, baina, ñabardura teknikoak alde batera utzita, Houren
protestak agerian utzi du zer-nolako genero desoreka dagoen xakean. Munduko
sailkapenean goren dagoen emakumea da bera, eta, gaur egun, 105. postuan dago.
Gaia serio samar aztertu dutenek diote bi arrazoi daudela horren atzean. Alde
batetik, estatistika: Bi talderen parte hartzearen aldea zenbat eta handiagoa
izan, orduan eta aukera handiagoa dago kalitate handieneko norbanakoak talderik
ugarienekoak izan daitezen; beraz, xakeko parte-hartze tasek azalduko lukete
gizonen eta emakumeen arrakastaren artean nabari den aldearen %96. Baina,
bestalde, kontu psikologikoa dago. Zenbait azterlanen arabera, emakumeek huts
gehiago egiten dituzte gizonen kontra ari direnean, beste andre batzuen kontra
ari direnean baino —halaxe gertatzen da beste egoera batzuetan ere, menderatze
harremana duten taldeetako gizabanakoak aurrez aurre jartzen direnean—.
'Estereotipoaren mehatxuaren teoria' delakoak honela dio: Norbait beldurrez
badago bere taldearen estereotipo bat beteko ote duen, orduan joera izango du
okerrago jarduteko.
Dudarik gabe, jendeak etengabe elikatzen du xakean emakumeak gizonak baino
okerragoak direlako estereotipoa; zenbaitetan, baita xakelariek berek ere.
Duela urtebete pasatxo, adibidez, Nigel Short sailkapeneko 65.ak esan zuen
andreek besterik gabe ez dutela bururik xakean aritzeko. Salbuespentzat hartu
beharko dugu, bada, Judit Polgar, zeren berdindu ez zuten 11 alditatik zortzi
aldiz irabazi baitzion Shorti berari. Shortek hiru aldiz baino ezin izan zion
irabazi. Halaber, salbuespen gisa hartu beharko dugu Dronavalli Harika ere,
zeina erraz gailendu berri baitzaio Short ingelesari Gibraltarko torneoan.
Txapelketa horretan, egiaz, emakume ugarik irabazi diete beraiek baino gorago
sailkatuta dauden gizonei, baina, beharbada —edo beharbada ez—, Hou Yifanen
protestak itzal egin die horiei guztiei.
Estereotipoak alde batera utzita, eta bikoteak hautatzeko sistemak sailkapen
orokorrei nola eragiten dien ez dakigula oraindik, Yifanen haserreak gauza
bakarra utzi digu argi: Bera existitzen dela. Munduko xake lizentzia guztien %5
baino gutxiago dira emakumeenak, eta, zain geratzen bagara ea neskatilek noiz
aurkituko erreferenterik, gogoa izan dezaten xakeko eta beste kirol batzuetako
giro hipermaskulinizatuetan sartzeko, orduan ez dirudi zifra horiek hobera
egingo dutenik. Lizentzietan aski parekidetasunik ez duten kirol klubei diru
laguntzak kentze hutsak alda dezake egoera. Halaxe ikusiko genituzke
entrenatzaileak eta federazioetako agintariak nesken parte hartzea bene-benetan
sustatzen: Komeniko bailitzaieke, komeniko litzaiekeenez. Gainera, horrela,
ikusiko genuke neskei izugarri gustatzen zaiela jokatzen pilota, futbola edota
xakea.
( Erredakzioan itzulia )